انعطاف پذیری شناختی چیست؟

انعطاف‌پذیری شناختی به معنای توانایی تغییر، تطبیق و سازگاری با شرایط جدید و مواجهه با چالش‌ها در فرایندهای شناختی است. این مفهوم در حوزه روانشناسی شناختی مورد بررسی قرار می‌گیرد و به عنوان یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر عملکرد شناختی و تفکر انعطاف‌پذیر در نظر گرفته می‌شود.

انعطاف‌پذیری شناختی شامل مجموعه مهارت‌ها، استراتژی‌ها و رویکردهایی است که فرد را قادر می‌سازد تا بهبود و سازگاری در عملکرد شناختی خود داشته باشد. این شامل توانایی‌هایی مانند:

 سازماندهی مجدد

سازماندهی مجدد از انعطاف‌پذیری شناختی (Cognitive Flexibility Restructuring) یک روش در حوزه رفتاردرمانی است که برای تغییر الگوهای فکری غیرمنطقی و نامناسب در افراد استفاده می‌شود. این روش به منظور تقویت انعطاف‌پذیری شناختی و بهبود مهارت‌های حل مسئله و تصمیم‌گیری در افراد استفاده می‌شود.

سازماندهی مجدد از انعطاف‌پذیری شناختی بر اساس نظریه‌های رفتاردرمانی و روان‌شناسی شناختی ساختاردار عمل می‌کند. این روش بر این فرضیه تکیه دارد که رفتارها و احساسات ما بر اساس باورها، نگرش‌ها و الگوهای فکری ما شکل می‌گیرند. هدف از سازماندهی مجدد از انعطاف‌پذیری شناختی تغییر الگوهای فکری ناکارآمد و ساختن الگوهای فکری مثبت و سازنده است.

در این روش، افراد با استفاده از روش‌های مختلفی مانند آموزش مهارت‌های مدیریت استرس، تغییر نگرش، مشاهده واقعیت‌های جدید و تمرین حل مسئله، آموزش می‌بینند که چگونه راه‌حل‌های بیشتری را در مواجهه با مشکلات و موقعیت‌های جدید پیدا کنند. این روش علاوه بر تغییر الگوهای فکری، به افزایش خلاقیت و انعطاف‌پذیری شناختی افراد نیز کمک می‌کند.

سازماندهی مجدد از انعطاف‌پذیری شناختی می‌تواند در بسیاری از موارد مورد استفاده قرار بگیرد، از جمله در مواجهه با اضطراب، افسردگی، اختلالات خوردگی، اختلالات خواب، مشکلات روابطی و موارد دیگر. این روش توسط متخصصان روان‌شناسی و روان‌درمانگران به عنوان یکی از روش‌های کارآمد در درمان مشکلات روانی استفاده می‌شود.

 تغییر محور توجه

تغییر محور توجه از انعطاف‌پذیری شناختی یعنی تغییر تمرکز و توجه از مفهوم انعطاف‌پذیری شناختی به مفاهیم یا مباحث دیگر. انعطاف‌پذیری شناختی به معنای قدرت تطبیق و تغییر در فعالیت‌های شناختی است. این مفهوم در روانشناسی و علوم شناختی مورد بررسی قرار می‌گیرد و به نوعی ظرفیت فرد برای تغییر و تنظیم رویکردها، فهم و پردازش اطلاعات، حل مسائل و تطبیق با موقعیت‌های جدید را توصیف می‌کند.

با تغییر محور توجه از انعطاف‌پذیری شناختی، می‌توان به مفاهیم و مباحث دیگری توجه کرد. به عنوان مثال، می‌توان به مفهوم هوش مصنوعی، روانشناسی رشد، مهارت‌های ارتباطی، روانشناسی مثبت و غیره اشاره کرد. با تغییر محور توجه، فرصت‌های جدیدی برای یادگیری و درک عمیق‌تر از مباحث دیگر فراهم می‌شود.

در هر صورت، تغییر محور توجه از انعطاف‌پذیری شناختی به مفاهیم دیگر به شما امکان می‌دهد تا دیدگاه و دانش خود را درباره موضوعات مختلف گسترش دهید و درک و فهم چندگانه‌تری از دنیای پیرامونتان پیدا کنید.

 انتقال مفاهیم

انتقال مفاهیم از انعطاف‌پذیری شناختی به مفاهیم دیگر به معنای استفاده از مفاهیم و مباحث مرتبط با انعطاف‌پذیری شناختی برای توصیف و تبیین مفاهیم و مباحث دیگر است. این انتقال مفاهیم معمولاً صورت می‌گیرد به منظور نشان دادن رابطه و شباهت بین انعطاف‌پذیری شناختی و مفاهیم دیگر یا استفاده از دیدگاه های انعطاف‌پذیری شناختی در حوزه‌های دیگر.

برای مثال، در حوزه آموزش و یادگیری، مفهوم انعطاف‌پذیری شناختی می‌تواند به مفهوم انعطاف‌پذیری در فرایند یادگیری و تطبیق با سبک های یادگیری مختلف اشاره کند. همچنین، در حوزه رهبری و مدیریت، می‌توان از مفاهیم انعطاف‌پذیری شناختی استفاده کرد تا به مفهوم انعطاف‌پذیری در تصمیم گیری، تغییر سازمانی و انطباق با محیط کسب و کار اشاره کند.

به طور کلی، انتقال مفاهیم از انعطاف‌پذیری شناختی به مفاهیم دیگر به ما اجازه می‌دهد تا با استفاده از دیدگاه‌ها و تجربیات مرتبط با انعطاف‌پذیری شناختی، بهتر بفهمیم و توصیف کنیم که چگونه مفاهیم دیگر در زمینه‌های مختلف قابل ارتباط و استفاده هستند.

 حل مسئله خلاقانه

انعطاف‌پذیری شناختی به معنای توانایی فرد برای تغییر و تطبیق با شرایط جدید و مسائل پیچیده است. حل مسئله خلاقانه با استفاده از انعطاف‌پذیری شناختی، به معنای استفاده از رویکردها و استراتژی‌های نوآورانه، ابتکاری و منعطف در رابطه با حل یک مشکل یا مسئله می‌باشد.

حل مسئله خلاقانه از انعطاف‌پذیری شناختی به دانش و تجربه قبلی فرد، عمومیت در دیدگاه‌ها، توانایی به خطر افتادن و تلاش برای راه‌حل‌های مختلف و توانایی تفکر خارج از الگوهای ذهنی رایج، نیازمند است. برای حل مسئله خلاقانه، می‌توان از روش‌ها و تمرین‌هایی مانند تفکر جانبی، تفکر بحرانی، تامل و تجربه‌ی خلاقانه استفاده کرد.

یک روش خلاقانه برای حل مسئله، استفاده از تکنیک‌های نوآورانه مثل تفکر بیرون از جعبه (Out of the Box Thinking) است. در این روش، فرد به دنبال راه‌حل‌های غیرمعمول و ناگفته می‌گردد و سعی می‌کند محدودیت‌ها و الگوهای ذهنی را نادیده بگیرد. این نوع تفکر می‌تواند به پیدایش ایده‌های خارق‌العاده و نوآورانه منجر شود.

همچنین، تعامل با افراد دیگر و همکاری در گروه‌های چندتخصصی می‌تواند به حل مسئله خلاقانه کمک کند. این تعاملات می‌تواند به اشتراک گذاری ایده‌ها، ترکیب دیدگاه‌ها و تجربیات مختلف و تحلیل چندزاویه‌ای مسئله منجر شود.

در نهایت، حل مسئله خلاقانه از انعطاف‌پذیری شناختی نیازمند توانایی پذیرش عدم قطعیت و امکان خطا است. فرد باید آمادگی داشته باشد که برای رسیدن به راه‌حل نهایی، تست و خطاهای متعددی را تجربه کند و در هر بار تلاش نیز از تجربیات خود یاد بگیرد.

به طور خلاصه، حل مسئله خلاقانه از انعطاف‌پذیری شناختی نیازمند تفکر نوآورانه، تغییر دیدگاه و رویکرد، استفاده از روش‌ها و تکنیک‌های خلاقانه و همکاری با دیگران است. با استفاده از این رویکرد، فرد قادر خواهد بود به صورت خلاقانه و اثربخش به حل مسائل و مواجهه با چالش‌های پیچیده بپردازد.

 سازگاری با تغییر

سازگاری با تغییر به معنای توانایی فرد یا سازمان برای تطبیق و تغییر با شرایط جدید، محیط‌های پویا و تحولات اجتماعی و فناوری است. انعطاف‌پذیری شناختی نقش کلیدی در سازگاری با تغییر دارد، زیرا این ویژگی به فرد کمک می‌کند تا علاوه بر تغییرات خارجی، الگوها، باورها و رفتارهای خود را نیز تغییر دهد.

انعطاف‌پذیری شناختی در سازگاری با تغییر عواملی مانند:

 تغییر در دیدگاه

 انعطاف‌پذیری شناختی به فرد کمک می‌کند تا دیدگاه خود را نسبت به وضعیت‌ها و مسائل تغییر داده و به نگاهی جدید نسبت به آنها بپردازد. این توانایی به فرد اجازه می‌دهد تا درک بهتری از تغییرات داشته باشد و بر اساس آن، رفتارها و تصمیم‌گیری‌های مناسب را انجام دهد.

 توانایی یادگیری

 انعطاف‌پذیری شناختی به فرد کمک می‌کند تا در مواجهه با تغییرات جدید، از تجربیات خود یاد بگیرد و بر اساس آنها عمل کند. این توانایی درک و استخراج درس‌هایی از تجربیات گذشته، به فرد کمک می‌کند تا با دقت به تغییرات پاسخ دهد و از اشتباهات قبلی خود یاد بگیرد.

 انعطاف در تفکر

 انعطاف‌پذیری شناختی به فرد کمک می‌کند تا در تفکر و رویکرد خود به موضوعات و مسائل تغییراتی ایجاد کند. این توانایی به فرد اجازه می‌دهد که الگوها و راه‌حل‌های جدید را کشف کند و از تفکر خلاقانه در راستای سازگاری با تغییرات استفاده کند.

 تطبیق و تغییر رفتار

 انعطاف‌پذیری شناختی به فرد کمک می‌کند تا به صورت منظم رفتارها و عملکردهای خود را با تغییرات وضعیت و محیط تطبیق دهد. فرد با استفاده از انعطاف در رفتار، قادر است به چالش‌های جدید پاسخ دهد و روش‌های جدید را برای تحقق اهداف خود اعمال کند.

از طریق توانایی انعطاف‌پذیری شناختی، فرد می‌تواند با مسائل پیچیده و تغییرات ناگهانی مواجه شده و به طور مؤثر با آنها سازگاری یابد. این ویژگی به فرد کمک می‌کند تا در محیط‌های پویا و رقابتی، انعطاف واکنش نشان دهد و بهترین استفاده را از فرصت‌ها و چالش‌هایی که پیش رویش قرار می‌گیرد ببرد.

 تفکر درون‌زمینه

تفکر درون‌زمینه به معنای توانایی فرد برای انعطاف پذیری و تغییر الگوها، باورها و دیدگاه‌های خود است. این نوع از تفکر از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا به فرد کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری بگیرد و به راحتی با موقعیت‌ها و چالش‌های جدید سازگار شود.

به عنوان مثال، فرض کنید فردی که از تفکر درون‌زمینه برخوردار است، با یک تغییر بزرگ در محیط کاری خود روبرو شده است. در این حالت، تفکر درون‌زمینه به او اجازه می‌دهد تا با بازنگری در دیدگاه خود نسبت به تغییر، بررسی الگوها و رفتارهای خود و تغییر آنها را آغاز کند. او ممکن است بخشی از باورها و رویکردهای خود را با نگاه جدیدی جایگزین کند و به دنبال راهکارهای جدید برای مواجهه با تغییرات باشد.

تفکر درون‌زمینه همچنین به فرد کمک می‌کند تا از تجربیات گذشته خود یاد بگیرد و به طور خلاقانه از آنها استفاده کند. او ممکن است الگوها، راه‌حل‌ها، و روش‌هایی که تاکنون موثر بوده‌اند را شناسایی کند و آنها را با تغییر یا بهبود بیشتر بهبود بخشد.

در نتیجه، تفکر درون‌زمینه به فرد امکان می‌دهد تا با انعطاف و تطبیق با شرایط جدید، بهترین راه حل‌ها و رویکردها را پیدا کند و در تصمیم‌گیری‌ها و رفتارهایش به صورت گسترده‌تری تنوع بیاورد. این تفکر نه تنها به فرد امکان می‌دهد با تغییرات سازگار شود، بلکه او را قادر می‌سازد تا بهترین استفاده را از فرصت‌های جدید ببرد و به دستیابی به اهداف خود نزدیک‌تر شود.

 انعطاف‌پذیری شناختی اجتماعی

انعطاف‌پذیری شناختی اجتماعی به مفهوم توانایی فرد در تنظیم و تغییر نگرش‌ها، باورها و رفتارهای خود به منظور سازگاری با شرایط اجتماعی مختلف اشاره دارد. این مفهوم بر اساس تئوری انعطاف‌پذیری شناختی توسعه یافته است که ایده‌آل‌ها و استانداردهای ثابتی را به چالش می‌کشد و به فرد امکان می‌دهد تا بهبودهای لازم را در نگرش‌ها و رفتارهای خود اجرا کند.

انعطاف‌پذیری شناختی اجتماعی نشان دهنده میزان قابلیت فرد در پذیرش و تحمل نظرات و افکار دیگران، تطبیق با تغییرات اجتماعی، حل مسائل اجتماعی پیچیده، تغییر الگوهای رفتاری مناسب به شرایط جدید و همچنین توانایی ایجاد و حفظ روابط اجتماعی سالم و مثبت است. در واقع، انعطاف‌پذیری شناختی اجتماعی برای فرد به معنای باز کردن ذهن، پذیرش تنوع فکری و اندیشیدن خلاقانه و پرورش قدرت همدلی و همکاری با دیگران است.

فردی که از انعطاف‌پذیری شناختی اجتماعی بالا برخوردار است، قادر است با مواجهه با نظرات متفاوت و متغیری که افراد دیگر دارند، بهبودهای لازم را در عقاید و رفتارهای خود اعمال کند. همچنین، او می‌تواند با تغییرات اجتماعی سازگاری یابد و الگوهای رفتاری خود را در مواجهه با شرایط جدید تغییر دهد. این افراد معمولاً در حل مسائل اجتماعی پیچیده نیز موفق عمل می‌کنند و توانایی برقراری و حفظ روابط اجتماعی مثبت و سالم را دارند.

انعطاف‌پذیری شناختی اجتماعی مهارتی است که با تمرین و آگاهی قابل تقویت است. این مهارت به فرد کمک می‌کند تا با بهبود و تغییر در نگرش‌ها، باورها و رفتارهای خود، از تجربه‌های اجتماعی بهتر و سازنده‌تر بهره ببرد و در مواقع دشوار و تغییرات اجتماعی بهترین عملکرد را ارائه دهد.

انعطاف‌پذیری شناختی از اهمیت بالایی در مواجهه با تغییرات پیچیده و سرعت بخشیدن به فرآیندهای شناختی و تفکر است. با تقویت این مهارت‌ها، فرد قادر خواهد بود بهبود عملکرد خود را در زندگی روزمره، تحصیل و کار بهبود بخشد و با موفقیت با چالش‌های جدید روبرو شود.

شهرزاد شمیرانی

روانشناس بالینی

من دکتر شهرزاد شمیرانی

رواندرمانگر بالینی

حوزه فعالیت : در زمینه کودک ، نوجوان، خانواده

مشاور روانشناس منابع و سرمایه های انسانی در سازمان ها